لاپه‌ڕه‌كـــان

بــه‌سه‌رهاتی مانوی ڕاســته‌قیـــنه‌؟

ئێستا لەكەناڵی كوردسات بەشی یەكەمی درامای شاژنی جانسی پەخش دەكرێت، ئەو دراما هیندیە لەلایەن تەلەفزیۆنی زی تی ڤی هیندی بۆ یەكەم جار پەخشكراوە، لەبەر سەركەوتنی دراماكە، بەچەند زمانێكی دونیاوە، دۆبلاژكراوە، هۆكاری سەركەوتنی دراماكە جگە لەكارە هونەرییەكان، بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە، كە بابەتی دراماكە لەمێژوو وەرگیراوەو رووداوەكانی بەڕاستی لەسەروبەندی راپەڕینی 1857ی هیند دژی بەریتانییەكان روویداوە.
ئەگەر بنامەوێت زیاتر لەڕووداوەكانی دراماكە بگەین، دەبێت بگەڕێینەوە سەر ئەو رووداوانەوە، ژیانی لاكشمی بای راستەقینە، (رانی لاكشمیبای) شاژنی شانشینی جانسی بووە، كە لەلایەن شازادەیەكەوە فەرمانڕەوایەتی دەكرا و دەكەوتە باكووری وڵاتی هیندستان. ئەو خانمە یەكێك بوو لەپێشەواكانی شۆڕشی ساڵی 1857ی هیندییەكان و سیمبوولی بەرەنگاری بووە دژ بەدەسەڵاتی كۆمپانیای (رۆژهەڵاتی هیند)ی بەریتانی، لەم نیمچە كیشوەرەدا.
شاژنی جانسی لەساڵی 1828ی زاینی لەشارۆچكەی پیرۆزی (ڤاراناسی) لەهیندستان لەدایكبووەو تەنیا 30 ساڵ ژیاوە، لەساڵی 1858 لەناوچەی (گوالیۆر) هەر لەهیندستان كۆچی دوایی كردووە. ئەو ناوی (مانیكارنیكا) بووەو نازناویشی (مانو) بووە. باوكی ناوی (مۆرۆپانس) و دایكیشی ناوی (بهاگیراتی بای) بووە. لەتەمەنی چوار ساڵیدا بووە، كە دایكی كۆچی دوایی كردووە. باوكی كاری بۆ دادگای دەسەڵاتدارێك كردووە لەناوچەی “بیتۆر”، كە ئەمیش (مانو)ی وەك كچی خۆی پەروەردە كردووە. ئەو پیاوە دەسەڵاتدارە بە(مانو)ی دەگوت “چهابیلی” كە ماناكەی كەسێكی مەكرباز و گەمەكارە. مانو لەماڵەكەیدا فێری خوێندن دەبێت، لەتەمەنی منداڵیدا لەمنداڵانی دیكە سەربەستتر دەبێت، فێری تیرهاوێژی و سوارچاكی و بەرگری لەخۆكردن دەكرێت.
مانو لەساڵی 1842 شوو بەپادشای جانسی دەكات (رانجا گانگادهار)، لەوكاتەوە پێیدەگوترێت (لاكشمیبای). ساڵی 1851 كوڕێكی دەبێت ناوی لێ دەنێت “دامۆدار راو”، بەڵام لەتەمەنی چوار مانگیدا دەمرێت. پاشان پادشا رانجا منداڵێك تەبەنی دەكات بەناوی “ئاناند راو”، كە كوڕی ئامۆزایەكی خۆی دەبێت.
ساڵی 1853 دوای مردنی گانگادار، كۆمپانیای (رۆژهەڵاتی هیندستان)ی بەریتانی داخوازی كوڕە تەبەنیكراوەكەی پاشای رەتكردەوە “ئاناند راوە”، كە داوای عەرشی پادشایەتی و كۆنتڕۆڵكردنی زەوییەكانی دەوروبەری شانشینەكەی كردبوو. لەمارسی ساڵی 1854یشدا بڕی 60 هەزار روپیە درایە شاژن لاكشمیبای (مانو) و لەكۆشك كرایە دەرەوە.
مانو راهاتبوو لەگەڵ یاوەرە بچووكەكەی بەسواری ئەسپەكەی لەنێوان پەرستگا و كۆشك لەهاتوچۆدابوو، هەندێك جاریش لەكورسی سندوقی تایبەتدا، كە بەدەست هەڵدەگیرا، دەگوازرایەوە.
(ئاناند راو) لەڕیزی سوپاكەی دایكدابوو لەجەنگی (گوالیۆر)، شانبەشانی ئەوانی دیكە كە لەجەنگەكە رزگاریان بوو (كە بریتی بوون لە 60 خزمەتكار و 60 حوشتر و 22 ئەسپ).
كاتێك خەڵك لەترسی بەریتانییەكان نەوێرا هاوكارییان بكات، ناچار بوون لەدارستاندا بژین و نەهامەتی زۆر بچێژن. دوای دوو ساڵ تەنیا 12 كەسیان رزگاریان دەبێت، پاشان لەگەڵ 24 كەسی دیكەدا گەیشتنە شاری (جالرەپاتان)، پاشان پەنابەری زیاتری جانسی روویان تێكرد.
(ئاناند راو) لەساڵی 1860دا خۆی رادەستی كاربەدەستانی بەریتانی كردو كۆتایی بەسەربردەكەی هات، موچەیەكی خانەنشینی بەبڕی 10 هەزار رووپیە بۆ بڕایەوە، لەگەڵ حەوت خزمەتكاردا.
لەسەرەتای ساڵی 1857دا پڕوپاگەندە بەهیندستاندا بڵاوبووەوە، گوایە كۆمپانیای (رۆژهەڵاتی هیندستان)ی بەریتانییەكان گۆشتی مانگا و بەرازی داوەتە سەربازەكانی سوپاكەی. دوای ئەوە شۆڕشی هیندییەكان لە(میروت)ت دەستی پێكرد، كاتێك هەواڵ گەیشتە جانسی، مانو داوای لەئەفسەری بەریتانی (ئەلێكسەندەر سكین) تاقمێك سەرباز بۆ بەرگریكردن لەخۆی رێكبخات، ئەفسەرە بەریتانیەكە رازی بوو.
شارەكە بە بەراورد بەو پشێویەی لەوڵاتەكەدا هەبوو ئارام بوو، بەڵام دواتر مانوو بۆنەیەكی رێكخست و لەبەردەم ئافرەتانی جانسیدا رایگەیاند، كە بەریتانییەكان ترسنۆكن و پێویستە خەڵك لێیان نەترسێت.
تا ئەم چركەساتە مانو دوودڵ بوو لەیاخیبوون لەبەریتانییەكان، لەمانگی حوزەیرانی 1857 تاقمێك كەس چوونە سەر ئەو قەڵایەی گەنجینەكەی لێبوو، قەسابخانەیەكیان بۆ ئەو ئەفسەرە ئەوروپییەكان و خێزانەكانیان رێكخست، كە پارێزگارییان لەقەڵاكە دەكرد. تا ئێستاش تێوەگلانی مانو لەم قەسابخانەیە جێگای قسەوباسە.
دوای كۆتاییهاتنی شۆڕشەكە، پزیشكێكی سوپای بەریتانی، مانو وەك “ئەلیزابێسی هیندستان” وەسف دەكات.
دوای چوار رۆژ سەربازە هیندیەكان كۆشكەكە جێدەهێڵن و بڕە پارەیەكی ئێجگار زۆریان دەست دەكەوێت، هەڕەشەی تەقاندنەوەی ئەو قەڵایەش دەكەن، كە مانو تێیدا دەژی.
دوای ئەمە بەهۆی ئەوەی تاكە سەرچاوەی دەسەڵات بوون لەشارەكە، ناچار كاروباری شارەكەی گرتە ئەستۆ و نامەیەكی بۆ (مێجەر ئێرسكین) دەنوسێت و تێیدا رووداوەكان بۆ كۆمیساری هەرێمی (ساوگۆر)، كە چۆن ناچار بووە ئەم كارە بكات. لەوەڵامدا مێجەر بۆی دەنوسێت، كە لە جیات بەریتانییەكان ئەم هەرێمە بەڕێوەببات، تا چاودێریكاری بەریتانی دەگاتەجێ.
هێزەكانی مانو توانیان هەوڵێكی یاخیبووەكان بۆ دەستگرتن بەسەر عەرشی پادشایەتیدا هەرەس پێ بهێنێت، كە لەلایەن شازادە كێبڕكێكارەكەیەوە ئەنجامدرا، كە دواتر دەستبەسەركرا و زیندانی كرا. پاشان شانشینی جانسی لەلایەن هاوپەیمانەكانی كۆمپانیاكەوە (ئۆرچها) و (داتیا) (ساكوبای) داگیركرا، دەیانەویست لە نێوان خۆیاندا دابەشی بكەن. مانو داوای هاوكاری لەبەریتانییەكان كرد، بەڵام فەرمانڕەوای گشتی بەریتانی، بەهۆی ئەوەی باوەڕی وابوو مانو دەستی لەقەسابخانەی ئەفسەرەكاندا هەبووە، وەڵامی داواكارییەكەی نەدایەوە.
ئیتر دوای ئەوەی مانو سەرپەرشتی شۆرش دژ بەبەریتانییەكان دەكات، لەشەڕێكدا بەهۆی نابەرابەری چەكەكان لاكشمیبای دەكوژرێ. هیندییەكان زۆر شانازی پێوە دەكەن و ئێستاش لەهەرێمی جانسی پەیكەرێك بۆ مانوی راستەقینە كراوە.
ئەو چیرۆكە لەساڵی 2009 كرایە دراماو ئەو درامایە لەلایەن دەرهێنەران “Jitendra Srivastava و Dharmesh Shah” كاری دەرهێنانی بۆ كراوە، هەریەكە لەهونەرمەندان ئولكا گۆپتا كە رۆڵی مانوی بچووك دەبینێت و كاریتكا شانگار رۆڵی مانوی گەورە دەبینێت، جگە لەمدوانە، دەیان هونەرمەندی هیندی و ئینگلیزی لەدراماكە بەشدارن و چەندین مێژووناسیش پێداچوونەوەیان بۆ دراماكە كردووە، كریتكا شانگار لەبارەی ئەو درامایەوە دەڵێت “من كەسێكی بەختەوەرم كە رۆڵی شاژنی جانسیم پێدراوە، ئەمڕۆ هیندییەكان بەحەماسەوە سەیری ئەو درامایە دەكەن، زۆر ماندوو بووم لەكاتی وێنەگرتندا، چەند جارێكیش كەوتم، تەنانەت جارێك لەپشتی ئەسپەكە كەوتم، لەمردن گەڕامەوە، بەڵام توانیمان ئەو درامایە تەواو بكەین”.
كریتیكا كە رۆڵی مانوی گەورەی بینیوە لەدایكبووی 1986ە، كەچی ئۆلكا گۆپتا لەدایكبووی 1997 كە رۆڵی مانوی بچووكی بینیوە.
ئولكا كە تەمەنی بچووكە زۆر جێگای سەرنجی بینەرانی دراماكەیە، ئەگەر هەندێك زانیاری لەبارەی ئولكاوە بدەین، ئەوا لەوێكپیدیاوە وا پێناسەی ئەو كچە كراوە، “ئەكتەری سەرەكی درامای شاژنی جانسی، كچێكی بەهرەمەندە و دەیەوێت لەهەموو لایەكەوە بەهرەكانی خۆی تاقیبكاتەوەو وازیش نەهێنێت، تاوەكو نیشتیمانی خۆی دەدۆزێتەوە. وزە و توانای ئەو كچە هەموو ئەو گومانانەی رەواندەوە، كە سەبارەت بەتواناكانی ئەو لەبینینی رۆڵی شاژنی جانسی دروست ببوو”.
جیا لەمەش ئەو ماوەی دوو مانگ مەشقی سوارچاكی و شمشێربازی پێدراوە، تاوەكو بتوانێت رۆڵی خانمی گەنج (لاكشمیبای) ببینێت، هەروەك سەرەڕای ئەمە، هەوڵی زۆری داوە تا شێوەزاری كۆنی هیندی (سانسكریتی) فێر ببێت، تا بتوانێت ئەم رۆڵە لەدراماكە ببینێت.
حەزی دراما لەخوێنی (ئولكا)دا هەیە، بەتایبەت كە باوكیشی ئەكتەری شانۆیە. ئەگەر رۆڵی لاكشمیبای رانی نەبووایە، ئولكا پێی وایە “میرا” دەبووە دەسپێكێكی گەورە بۆ ئەو.
لەكاتە بەتاڵەكانی خۆیدا ئولكا حەز بەگوێگرتن لەمۆسیقا و خوێندنەوەی كتێب دەكات. ئەو حەزی لەخواردنی ناڕووەكی هەیە، وەك مریشك و رۆبیان، هەروها حەزی لەباینجانی سوركراوەش هەیە، كە دایكی بۆی حازر دەكات. هەروەك حەزی لەئەسپسواری و یاری كریكێتیش هەیە.
دوای رۆڵبینینی لەدرامای شاژنی جانسی، داواكاری زۆر پێشكەش بەئولكا كرا بۆ بەشداریكردن لەكاری هونەری، بەڵام ئەو درامای (فولوا)ی هەڵبژارد، چونكە پێی وابوو دوای (مانو) ئەم رۆڵەی لم درامایەدا دەیبینی، زۆر گونجاوبووە بۆ ئەوەی تواناكانی خۆی بەكاربهێنێت و رۆڵی (فۆلان دێڤی) لاو ببینێت. بەڵام هەرچەندە ئولكا لەپۆلی نۆیەم دایە، ئامادەش بوو لەسەر حسابی خوێندنەكەی بەشداری بكات و ئەم رۆڵە ببینێت، بەڵام بۆ بەدبەختی ئولكا، كەناڵی بەرهەمهێنی دراماكە رایگەیاند، كە دەبێ ئەو كچەی ئەم رۆڵە دەبینێت، زۆر لەتەمەنی ئولكا بچووكتر بێت. بۆیە ئولكا خۆی بۆ خوێندن تەرخان كردەوە، لەخوێندنگاكەشیدا زۆر چێژ لەوەرزش دەبینێت.
ئەو هێشتا گەشبینە بەشداری لەڕۆڵێكی دیكەی بەهێزی هاوشێوەی شاژنی جانسیدا بكات.